Bezocht op woensdag 8 december 2021 met Kees en Petra Brands.
nrc-handelsblad-20211202-4407080-er-valt-een-wereld-te-winnen-met-lichtheid – nrc-handelsblad-20211202-4407080-er-valt-een-wereld-te-winnen-met-lichtheid
Er valt een wereld te winnen met lichtheid
RECENSIE TENTOONSTELLING Met twintig topwerken van de lichtvoetige Alexander Calder is het onmogelijk om deze winter chagrijnig rond te lopen in de Rotterdamse Kunsthal.
Door onze medewerker Lucette ter Borg
Denk aan alles wat vederlicht is: visgraten, houtjes, grassprieten, muizenbotjes, herfstbladeren en paardenbloempluizen. Bedenk vervolgens een perfect evenwicht tussen al die vederlichte dingen. Aan dunne metalen draden dwarrelt alles in de lucht, beweegt op de wind, tekent vormen in de ruimte, vormen die soms piepklein, maar soms ook reusachtig zijn.
Er is maar één kunstenaar die zo verbonden is met lichtheid – met de magie van niets dat iets schitterends wordt, van grapjes over afmeting, vorm, materiaal en het tarten van zwaartekracht – als de Amerikaanse kunstenaar Alexander Calder. Geboren op de rand van de negentiende en de twintigste eeuw en gestorven in 1976, is hij de eerste kunstenaar die het beeld van zijn sokkel haalt, er lichtvoetige mobiles van maakt en primaire kleuren toevoegt. De aandoenlijke vogels en vissen, de circusfiguren, honden en poppetjes die hij als jongetje en jongeman maakt van ijzerdraad, gevonden schroot en stronken hout, laat hij varen als hij in 1930 kennismaakt in Parijs met Piet Mondriaan. Die kennismaking omschrijft Calder als een blikseminslag. Hij begint abstracte mobiles te maken en stabiles, zoals zijn vriend Marcel Duchamp zijn staande, vaak monumentale beelden noemt.
Op de tentoonstelling Calder Now in de Rotterdamse Kunsthal, is het onmogelijk om chagrijnig rond te lopen. Want wat een vrijmoedigheid stralen de twintig werken van Calder uit, die zijn samengebracht door de Calder Foundation in New York. En
met die vrijmoedigheid – waarvan je je beseft dat ze nog kón in de eerste helft van de twintigste eeuw omdat alles nog nieuw gemaakt kon worden – overvalt je ook een zekere melancholie. Wat was er nog veel toekomst te winnen.
Lastig te overtreffen
In 2012 organiseerde Doede Hardeman van het Kunstmuseum in Den Haag een lastig te overtreffen, nagenoeg compleet overzicht van Calders werk. De huidige tentoonstelling Calder Now kan daar niet aan tippen, maar dat ligt niet aan het werk van Calder. De twintig werken geven een goed overzicht van het werk van de luchtkunstenaar, ontstaan in de laatste veertig jaar van zijn leven. Daarbij krijgen de werken – broodnodig bij Calder – lekker veel ruimte.
Zo komt de nog steeds geweldige, grote én verfijnde mobile Descending Spines (1956) perfect tot haar recht. Twee zwart geverfde metalen cirkels (één van het formaat soeplepel, de ander paplepel) vormen het contragewicht van sierlijke metalen sprieten, draden en knoopjes.
Ook niet overbekende werken zijn aanwezig, waaronder een slungelig knalrood beeld Sphere Pierces by Cylinders (1939) en – het vroegste beeld op de tentoonstelling – een motorisch aangedreven maquette voor de Wereldtentoonstelling van 1939 in
New York. Helaas mag je het motortje van de maquette niet bedienen, waardoor de staande, abstracte en fel geschilderde halve cirkels, de van oud metaal opengeknipte spiraal en het rode met gele vierkant, stokstijf staan. Vanaf 1964, op het grote Calder-retrospectief in het Guggenheim in New York, is het aanraken van zijn mobiles en beelden taboe. De kunstenaar was het geduw en getrek aan zijn werk beu. Zijn werk mag er dan wel speels uitzien, speelgoed is het niet. Daarvoor zijn de onderdelen te fragiel.
Vervreemdend
De reden dat Calder Now niet overtuigt, en zelfs een beetje vervreemdend is, is de selectie van de hedendaagse kunstenaars door de Oostenrijkse gastcuratoren Dieter Buchhart en Anna Karina Hofbauer. Het tweetal heeft zo’n beetje alle criteria die in de beeldende kunst gelden, toegepast op het werk van Calder. En zo wordt Calder ‘performance’ als de Japanse Aki Sasamoto een performance doet met schuivende wandpanelen. Zo valt Calder in de categorie ‘geluid en wetenschap’ bij een lawaaierige keuze voor de Duitse Carsten Nicolai, terwijl Nicolai juist de subtiliteit van Calder mist. Zo hoort Calder ook bij ‘vergeten technieken’ en staat er van Simone Leigh – de Amerikaanse inzending voor de Biennale van Venetië komend jaar – een weliswaar schitterende keramische en zout geglazuurde buste (Titi, 2021), maar met Calder heeft dit politieke werk weinig relatie.
Van de kunstenaars van wie je meteen denkt ‘ha, die klopt’, is er bovendien soms zwak gekozen. De Zwitserse Roman Signer bijvoorbeeld, experimenteert zijn leven lang al met vallen, door het ijs zakken, met waterkracht en ontploffingen. Maar in de Kunsthal is hij aanwezig met een grote, verbogen orgelpijp die over een schraag staat geknakt, en een wit overhemd aan een ballon. Dat is mager voor een kunstenaar die zoveel verwantschap heeft met Calder.
Er zijn twee kunstenaars die er wel in slagen om iets van de magie van Calder over te brengen. Dat is de Braziliaan Ernesto Neto, die een ruimte goudgeel vult met reusachtige soort van olifantpoten van pantystof. De voeten van de pilaren zijn gevuld met sterk geurende kruidnagel, safraan en komijn. It Happens When the Body is Anatomy of Time (2000) is groots én efemeer, zoals de mobiles van Calder dat zijn.
Ook de Poolse Monika Sosnowska demonstreert een geloofwaardige verwantschap met Calder. Sosnowska toont drie reusachtige hangende, abstracte beelden. Gate 2, 3 en 4 heeft ze in 2014 in de Calderresidentie in het Franse Saché ontwikkeld. Het zijn beelden die eruitzien alsof een kolchoz-tractor over fabriekspoorten, speeltuinen, bushokjes en ander Oostblok-straatmeubilair is gereden. Bij Sosnowska zijn de verfrommelde resten in een strak, knallend gekleurd jasje gestoken en opgehangen aan het plafond. Daar rusten ze, als overblijfselen van een totalitair systeem, lichtvoetig, grimmig maar ook hoopvol. Hun deuren, kieren, scheuren staan open naar een toekomst waarvan nog veel te verwachten is.
Beeldende kunst
Calder Now – met werk van o.a. Alexander Calder, Monika Sosnowska, Simone Leigh en Ernesto Neto.
T/m 29 mei 2022 te zien in Kunsthal, Rotterdam. Catalogus: €39,99
Afbeeldingen
Artikel in het FD20121211 – Meester van de mobile
CALDER NOW (21 NOVEMBER 2021 – 29 MEI 2022) (HAL 2)
Vol trots presenteert Kunsthal Rotterdam dit najaar de grootschalige tentoonstelling ‘Calder Now’ waarin, voor de eerste keer in Europa, de blijvende en onmiskenbare invloed van de moderne meester op de hedendaagse kunst onder de loep wordt genomen. ‘Calder Now’ toont ruim twintig sculpturen van Alexander Calder, naast werken van tien toonaangevende hedendaagse kunstenaars: Olafur Eliasson, Žilvinas Kempinas, Simone Leigh, Ernesto Neto, Carsten Nicolai, Roman Signer, Aki Sasamoto, Monika Sosnowska, Sarah Sze en Rirkrit Tiravanija. Wonderlijke installaties die de zwaartekracht tarten, sculpturen die leiden tot buitengewone optische ervaringen, en werken die een beroep doen op alle zintuigen brengen nieuwe verbindingen binnen het iconische oeuvre van Calder aan het licht. Deze must-see Kunsthalproductie neemt de bezoeker mee in een zinnenprikkelende ervaring en biedt een nieuwe kijk op de ontwikkelingen binnen de hedendaagse kunst van de twintigste en eenentwintigste eeuw. De tentoonstelling komt tot stand in nauwe samenwerking met gastcuratoren Dieter Buchhart en Anna Karina Hofbauer en de Calder Foundation. Een groot deel van de sculpturen en installaties is voor de eerste keer in Nederland te zien.
Alexander Calder (Verenigde Staten, 1898-1976) staat aan de basis van een groot aantal baanbrekende artistieke innovaties. In zijn zoektocht naar mogelijkheden om de drie ruimtelijke dimensies te overstijgen – waarbij hij de vierde dimensie van de tijd toevoegt als prominent en onmisbaar element in zijn werk – slaagt Calder erin de heersende opvattingen over sculptuur te veranderen. Hij is de eerste die sculpturen van hun sokkel haalt en ophangt, waardoor ze lijken te zweven in de lucht. Met deze innovatieve mobiles die vrijelijk in de ruimte bewegen, staat hij – samen met kunstenaars als Marcel Duchamp en László Moholy-Nagy – aan de wieg van de kinetische kunststroming die aan het begin van de twintigste eeuw een revolutie teweegbrengt. Calder wordt een inspiratiebron voor vele generaties kunstenaars na hem.
HIGHLIGHTS
Het centrale uitgangspunt van de tentoonstelling wordt gevormd door een selectie van werken die de hele carrière van Calder omvat. Van vroege, gemotoriseerde werken waaronder ‘Dancers and Sphere’ (1938) tot latere hangende mobiles, staande mobiles zoals ‘Blue Feather’ (ca. 1948) en monumentale sculpturen. In het werk van de hedendaagse kunstenaars weerklinken belangrijke thema’s uit Calders oeuvre: licht en reflectie, sobere materialen, de zintuigen, geluid, activatie, architectuur, vergankelijkheid, zwaartekracht, performance en positieve en negatieve ruimte. De tien internationale kunstenaars in ‘Calder Now’ tonen werken die niet hadden kunnen bestaan zonder de verschillende innovatieve aspecten uit het visionaire oeuvre van Calder.
Zo onderzoekt Olafur Eliasson perceptie aan de hand van natuurlijke fenomenen als licht, terwijl Simone Leigh eenvoudige materialen gebruikt om verhalen over het Amerikaanse slavernijverleden te vertellen. En Monika Sosnowska transformeert materialen uit de architectuur tot onverwachte sculpturen die de zwaartekracht tarten en brengt daarmee nieuwe visuele verbanden tot stand tussen haar kunst en de tentoonstellingsruimte. Žilvinas Kempinas (winnaar van de Calder Prize 2007), wiens sculpturen zich bevinden op de grens tussen installatie en kinetische kunst, presenteert een nieuw werk tijdens ‘Calder Now’. Daarnaast maakt Aki Sasamoto op dit moment tijdens haar residency in het Atelier Calder – gevestigd in het voormalige atelier en woonhuis van Calder in Saché, Frankrijk – speciaal voor de tentoonstelling een nieuw performancewerk. De tentoonstelling laat zien hoe de nalatenschap van Calder zelfs vijftig jaar na zijn dood nog steeds een bron van inspiratie is in hedendaagse kunstpraktijken. Het werk van de baanbrekende kunstenaars in ‘Calder Now’ roept op tot nieuwe gesprekken over en interpretaties van zijn oeuvre.
Herman van Karnebeek, zakelijk directeur van Kunsthal Rotterdam, licht toe: “We zijn trots en verheugd dat we met de bijzondere tentoonstelling ‘Calder Now’ komend najaar een nieuw hoofdstuk kunnen toevoegen aan het verhaal van de moderne en hedendaagse kunst. Deze Kunsthalproductie vormt een prachtige toevoeging aan onze programmalijn van het presenteren van grote, moderne meesters zoals Alberto Giacometti, Edvard Munch en Edward Hopper. Wij vinden het fantastisch om deze internationale tentoonstelling, die nieuw licht schijnt op de invloed van Alexander Calder op de hedendaagse kunst, voor het eerst te kunnen laten zien hier in Rotterdam.”
PUBLICATIE
In samenwerking met de gastcuratoren, de Calder Foundation en diverse experts brengt de Kunsthal een rijk geïllustreerde catalogus uit (Nederlands/Engels). In deze catalogus wordt uitgebreid aandacht besteed aan Alexander Calders leven en werk, en aan de tien hedendaagse kunstenaars.
GASTCURATOREN
Voor het realiseren van ‘Calder Now’ werkt de Kunsthal samen met gastcuratoren Dieter Buchhart en Anna Karina Hofbauer.